Putinizmin əsas mahiyyəti, modern “Çar” nəzəriyyəsi: Putinizm Rusiyanı hara aparır? - Rüstəm Tağızadənin ŞƏRHİ

Uzun müzakirələrdən sonra 2020-ci ilin yayında keçirilən referendumda ”müqəddəs rus”, ”yeni dəyərlər” kimi forma və anlayışlar konstitusiyada öz yerini tapdı. Qəbul olunmuş yeni konstitusiya artıq iyirmi ildir ki, hakimiyyətdə olan Rusiya Prezidentinə 2036-cı ilə kimi Kremldə qalmağa imkan verir. 2036-cı ildə Vladimir Putinin artıq 84 yaşı olacaq. Rusiya Prezidenti köməkçisi Vladislav Surkov 2019-cu ildə "Putinçiliyi" "bütün sosial yenilikləri və məhsuldar ziddiyyətləri ilə gündəlik fəaliyyət göstərən bir ideologiya" olaraq xarakterizə etdi . O, bunu "idarə etmək üçün qlobal siyasi həyat yoldaşı" adlandırdı.

Putinizm Rusiyanı hara aparır?

Putinizm Rusiyanın daxili və xarici siyasətində öz əksini tapır. Putinizim bir zehniyyət olaraq ortaya çıxır. Məcazi mənada bunu “Putinizm kodu” olaraq da adlandıra bilərik. Putini dəstəkləyən hakim elitar ona ictimaiyyət önündə böyük nüfuz qazandırır. Putin çox böyük işlər gördü. Hər şeyin mərkəzində onun formal mexanizmlərini idarə edir hökumət, tez -tez rəqabət aparan qeyri -rəsmi klanlar və şəbəkələr və böyük hissəsini təmin edən neft və mineral hasilatı müəssisələri Rusiya-və elitaların gəlirləri. Putinçiliyin ardınca artan neft qiymətləri, Rusiyanın təsirli iqtisadi artım əldə etməsinə kömək etdi.Putinin hakimiyyətdə olduğu ilk iki dövrdə (2000-2008), lakin o vaxtdan bəri iqtisadi durğunluq yarandı. Buna baxmayaraq, Rusiya xarici siyasət sahəsindəki ağırlığından (xüsusilə Putinin qayıdışından bəri) 2012-ci ildə prezidentliyə), Moskvanın ilhaqdakı uğurlarından göründüyü kimi Krım 2014-cü ildə Ukraynanın şərqində ayrılıqçılığı dəstəkləyir. 2014, 2015-ildən Suriyaya müdaxilə oldu. ABŞ-da 2016-cı ildə müdaxilə yolu ilə qeyri -müəyyən olan prezident seçkilərini qeyd edə bilərik. Sanksiyalar, neft qiymətlərinin aşağı düşməsi və korrupsiya ilə əlaqədar olaraq Putin getdikcə daha çox xarici dövlətlərlə diplomatic danışıqları gücləndirir. Putinizmin ictimaiyyəti dəstəkləməsi üçün, lazım olan uğurlara nail olmaq üçün siyasət aləmində dəstək və özünəməxsus imic formalaşdırdı.

Rusiyada hakimiyyət 2008-2012-ci illər Putindən Dmitri Medvedə keçdi. Necə ki, ortaq marksist-leninçi ideologiya siyasət dəyişikliklərinə mane olmurdu. Sovet dövründə bir liderdən digərinə, paylaşmağa davam edir. Putin düşüncəsi varisin Putinin düşüncəsini dəyişdirməsinə mane ola bilməz, həmçinin bura siyasi kursu da əlavə edə bilərik. Putinin beynəlxalq ambisiyası və daxili siyasi "kod" eyni madalyonun iki tərəfidir: birincisi əsaslandırır və ikincisini gücləndirir.

"Hiper -prezidentlik" və klan anlayışları. Bu "kod" adlandırdığımız siyasi sistemi sabitləşdirməkdə, iqtisadiyyatı canlandırmaqda təsirli oldu və Rusiyanın böyük güc statusunu bərpa etsə də, Rusiyanın sonda buna ehtiyacı olacaq. Bu hesablamalardan sonra əsas sual meyadana çıxır.

Putin sistemi yaratdı, yoxsa sistem Putin yaratdı? Nə qədər manevr azadlığına malikdir - şəxsi diktatordur, yoxsa rəqib klanlar və bürokratiyalar arasındakı mübahisələri həll edən sadəcə bir vasitəçidir? Eyni zamanda Putin öz imicini təsdiqləyən "patron" olduğunu iddia edir, hər hansı bir məmuru istədiyi vaxt işdən azad edə biləcək güclü bir çar kimi və bütün digər vəzifəli şəxslərin vəzifələrə özü təyin edirdi.

Yeltsinin hakimiyyət dövründən fərqli olaraq Putin daha çox avtoritar hakim kimi özünü göstərdi. Hammurapinin kodu. Putinin kodu ona bənzəmir. Putinin kodu çevik və özünə xidmət edir. Üstəlik, bu kod hətta Putininki deyil; bu məhsuldur tək bir fərddən çox bir qrupun, hakim elitanın kodudur. "Putinizmin kodu", Putinin kollektiv zehniyyətidir. Yol göstərən fikirlər, vərdişlər və duyğular toplusudur siyasət, iqtisadiyyat və xarici siyasət sahələrində əsas qərarlar. Bu kodu anlamadan bunun səbəbini düzgün anlaya bilmərik. Putinin təxminən iyirmi illik hakimiyyəti illərində ölkə daxilində zəif və xaricdə çox yaxşı performans göstərdi. Yenə də mənim arqumentim, Putinin hakim olduğu inancına meydan oxuyur. Rusiya siyasəti dövləti əlində etibarlı və güclü bir vasitə halına gətirir. Daxilində tarixi ənənələrə uyğun güclü bir rus dövləti yaratdı.

Putinizm Məcəlləsi elit mərkəzli bir hesabdır, buna görə də cəmiyyət əsasən arxa planda qalır. Bir neçə məqam var ki, vurğulamağa dəyər. Birincisi, bu qədər modern nəzəriyyə - sosial -iqtisadi modernləşmə ilə siyasi demokratikləşmə - bizə nələrin gələ biləcəyi ilə bağlı hər hansı bir fikir verir. Putindən sonra Rusiya cəmiyyəti yüksək təhsilli, şəhərləşmiş və nisbətəndir müqayisəli baxımdan varlıdır, baxmayaraq ki, bu sərvət qeyri -bərabərdir paylanmış. İkincisi və birinci nöqtədən fərqli olaraq, bu sərvətin çoxu təbii qaynaqlar hesabına yaradılır və bunların bir çoxu orta sinif kimi görünür vətəndaşlar birbaşa və ya dolayısı ilə cəmiyyətin işinə mane ola biləcək dövlət üçün çalışırlar. Bu demokratikləşdirici qüvvə ola bilər.

Əgər Rusiya Prezidenti əvvəlki kimi çətinliklə üzləşərsə, o zaman DTK-nın keçmiş podpolkovniki nəhəng sovet sistemindən miras qalmış repressiv üsullardan incə şəkildə və məharətlə istifadə etmək ustalığını bir daha nümayiş etdirəcək.

Rüstəm Tağızadə,

politoloq