İsrail-İran GƏRGİNLİYİ: İranın Suriyada ABŞ-a PUA hücumu İsrailə mesajdır? - Rüstəm Tağızadənin ŞƏRHİ

İranın nüvə ambisiyaları ilə bağlı əməlləri İsraili 10 illərdir ki, İsraildə yeni qərarların verilməsinə gətirib çıxardı. Digər ciddi narahatlıq isə israillilərin İranın regionda, xüsusən də Livan, Suriya və İraqda artan siyasi və hərbi nüfuzu kimi qəbul etdikləridir. Regional münaqişələrdən və siyasi boşluqlardan yararlanan İran Tehrandan Aralıq dənizinə qədər Şiə güclərin körpüsünü inşa edir. İranın regional güc planlama missiyasında maneələrlə qarşı-qarşıya olduğunu görə bilərik. İllərcə mövcud olan iqtisadi sanksiyalar, güclü avtoritar rejim, ölkə daxilində sosial durumun pisləşməsi hallarını qeyd edə bilərik. İsrail bölgədə güclü ordusu və hərbi texnikası ilə ön yerlərdən birini tutur. İranın keçmişdə İsrailin özündə və xaricdəki israillilərə qarşı terror hücumlarını dəstəkləməsi , “ İsraili xəritədən silmək” niyyətini ifadə edən qızışdırıcı ritorika ilə birləşərək , İsrailin psixikasında İran təhlükəsini daha da artırır Bir sözlə, İsraildə İranın ona zərər vermək istəyi və ya qabiliyyəti ilə bağlı çox az mübahisə var.

İsrailin İran siyasəti ilə bağlı mövqeləri son on ildə tez-tez başa düşüləndən daha çox bölünmüşdür. 2015-ci il Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planından (JCPOA) – yəni nüvə sazişindən əvvəl də Suriyada İrana qarşı mübarizənin zəruriliyi ilə bağlı konsensus ortaya çıxsa da , İsrailin İranın nüvə proqramı ilə bağlı fikirləri mübahisəli olaraq qaldı. Prezident Donald Tramp 2018-ci ildə ABŞ-ı JCPOA-dan çıxarmaq qərarına gəldikdən sonra, İsrail daxilində İran siyasəti ilə bağlı daxili müzakirələr dağıldı. Bir çox israillinin ümid etdiyi Tramp administrasiyasının İslam Respublikasının dağılmasına səbəb ola biləcəyi “maksimum təzyiq” yanaşmasını dəstəkləmək üçün yeni konsensus ortaya çıxdı . İsrailin İranın Suriyada möhkəmlənməsinə artan diqqəti və JCPOA-nın İrana regional səlahiyyət verdiyinə inam siyasi və təhlükəsizlik icmalarını daha da yaxınlaşdırdı və nüvə təhlükəsi və Vaşinqtonla münasibətlərin necə idarə olunacağı ilə bağlı əvvəlki fikir ayrılıqlarına kölgə saldı. Trampın İran və nüvə sazişi ilə bağlı düşmənçilik fikirlərinin Netanyahu üçün xoş xəbər olduğuna şübhə yoxdur. İsrail rəsmiləri və analitikləri ilə müzakirələrə, eləcə də həmin dövrə aid hesabatlara əsasən, Netanyahu ABŞ-ın JCPOA-dan çıxması üçün fəal lobbiçilik etsə də, o, sadəcə açıq qapıya itələdiyi görünür. Netanyahu və İsrailin ABŞ- dakı səfiri Ron Dermer Trampın seçilməsini razılaşmanı pozmaq və ABŞ-ın İran siyasətinə düzəliş etmək üçün gözlənilməz fürsət kimi baxıblar.

Maksimum təzyiq siyasəti:

Həqiqətən də, 2018-ci ilin ortalarına qədər İsrail Suriyadakı İran hədəflərinə birbaşa hücum etmirdi və buna qarşılıq əsasən İranın Hizbullaha silah çatdırmasına qarşı yönəlmiş hücumlar təşkil edirdi. Lakin İsrailin İranın Suriyadakı əməliyyat rejimində dəyişiklik kimi gördüyü və ABŞ-ın nüvə sazişindən çıxması və maksimum təzyiq pərdəsi altında İsrailin kampaniyası İran rəsmilərini və Suriyadakı aktivlərini birbaşa hədəfə almağa genişləndi. İsrailin Suriyadakı hücumlara aidiyyatı olmayan ənənəvi mövqeyi də öz yerini orada İrana qarşı yönəlmiş hərbi əməliyyatların daha açıq xarakter daşıdı. Qeyri-adi səmimiyyətlə Eisenkot New York Times- a bildirib ki, təkcə 2018-ci ildə İDF ( Israel Defence Forces) Suriyaya 2000 bomba atıb. 2019-cu ilə qədər İsrail hədəf siyahısını Suriyadan kənarda İraqdakı İran hədəflərinə qədər genişləndirdi. Rusiyanın təzyiqi, İsrailin zərbələri, Əsəd və Hizbullahın İsraillə gərginlikdən qaçmaq istəyi səbəbindən Tehran Suriya teatrında daha böyük məhdudiyyətlərlə üzləşdiyi üçün İsrail İranın İraqda genişlənməsindən narahat idi. Bu siyasətlər nüvə sazişi ilə regional münaqişə arasındakı fərqləri gizlətdi, xüsusən də İranın özü Amerikanın təzyiq kampaniyasının və sanksiyaların bərpasının xərclərini artırmaq üçün Fars körfəzindəki regional hədəflərə zərbə vurmağa başladı. İsrail və ABŞ-ın Suriya və İraqda İran hədəflərinə qarşı hücumlarını nə dərəcədə koordinasiya etdiyi bəlli olmasa da, İsrail və Amerikanın İrana qarşı hərbi əməliyyatları arasında əlaqələr haqqında daha çox qarşılıqlı məlumatlılıq var. Bu təzyiqin bəyan edilmiş Amerika siyasətinin məqsədlərindən biri İranla yeni razılaşma olsa da – Netanyahunun dərindən etiraz etdiyi perspektiv – bir çox israilli Amerikanın əsas məqsədini Tehranda rejimin dəyişməsi kimi qəbul edir.

İranın Suriyada pilotsuz təyyarələrdən istifadə etməsi:

İran 2 həftə əvvəl Suriyada ABŞ qüvvələrinə kompleks və koordinasiyalı hücum həyata keçirib. İordaniya və İraq sərhədi yaxınlığında ABŞ-ın Suriyadakı tənha forpostu olan Tanf qarnizonuna zərbələr endirmək üçün beşə qədər silahlı drondan istifadə edib.

Hücumlar həm də İranın regionda artan dron təhlükəsinin bir hissəsidir. Bu, o deməkdir ki, Tanf-a hücum təkcə ABŞ üçün deyil, İsrail, Səudiyyə Ərəbistanı və İranın pilotsuz təyyarələri ilə üzləşən digər ölkələr üçün də bir mesajdır.

ABŞ ilk dəfə deyil ki, hücumun gələcəyini bilir və buna hazırlaşır. 2020-ci ilin yanvarında ABŞ İran SEPAH Qüds Qüvvələrinin komandiri Qasım Süleymanini öldürdükdən sonra İranın İraqdakı Əl Əsəd aviabazasına ballistik raket hücumu ilə bağlı saatlarla xəbərdarlıq aldı. Qoşunlar bunkerlərə göndərilib, həssas avadanlıqlar uzaqlaşdırılıb.

İraq və Suriyada istifadə edilən İran pilotsuz təyyarələri də Yəməndə İranın dəstəklədiyi husilərin istifadə etdiyi pilotsuz təyyarələrlə oxşar ola bilər. Bunlar əsasən qanadları olan böyük uçan borulardır və partlayıcı maddələrlə dəstəklənə bilər ki, dron II Dünya Müharibəsində Alman V-1-dən o qədər də fərqlənməyən bir növ kamikadze cihazıdır. Bu dronlardan bəziləri Səməd adlanır və bir neçə növdə olur: Səməd-1, Səməd-2 və Səməd-3. İyul ayında İraqda İran tərəfindən dəstəklənən pilotsuz təyyarə təhlükəsinin təhlilində Vaşinqtonun Yaxın Şərq Siyasəti İnstitutunun əməkdaşı Fərzin Nadimi və Vaşinqton İnstitutunun Bostondakı Jill və Cey Bernşteyn əməkdaşı Maykl Knights oxşar cəhətləri dronlarda oxşar cəhətləri qeyd ediblər.

Son dövrlər qarşlıqlı olaraq İsrail-İran arasında baş verən bu proseslərin davam edəcəyi gözlənilir. Oktyabrın 25-də İranın yanacaq doldurma məntəqələrinə kiber hücum təşkil edildi. Dövlət rəsmiləri bu hücumu təsdiq etdilər. İranın son Suriyada Livanda fəallaşması onun regional güc olmasından xəbər vermir. Özünü təcrid siyasəti yürüdən İran hələki bu siyasəti davam etdirir. Hadislərin bu cür inkişaf etməsi onu göstərir ki, 2022-ci ildə İrana qarşı hücumlar daha da çoxalacaq.

Rüstəm Tağızadə,

politoloq

AJMEDİA.İNFO