Nəsimi Əbilov: İsrail-Türkiyə münasibətləri, Orta Şərqdəki siyasəti dəyişdirə bilər...

İsrail-Türkiyə münasibətləri İsrail ilə Türk Dövlətləri arasındakı ikitərəfli əlaqələrdir. İsrail-Türk münasibətləri, 1949-cu ilin martında, Türkiyə İsrail Dövlətini tanıyan ilk müsəlman ölkə olduğu zaman rəsmiləşdirilib. Hər iki ölkə Yaxın Şərqdəki regional qeyri-sabitliklə bağlı narahatlıqlarını bölüşərkən hərbi, strateji və diplomatik əməkdaşlığa böyük əhəmiyyət verirlər. Ancaq 2010-cu illərdən bəri Türkiyə ilə İsrail arasındakı münasibətlər getdikcə daha da pisləşdi.

İsrail-Türkiyə münasibətləri 1999-cu ildə New York Timesın, Türkiyə ilə İsrail arasındakı strateji ortaqlığın Orta Şərqdəki siyasəti dəyişdirə biləcəyini bildirdi: ticarət və turizm sürətlə inkişaf edir, İsrail Hava Qüvvələri Türk hava məkanında manevrlər edir və İsrail texnikləri Türk döyüş təyyarələrini modernləşdirirlər. Yüksək texnoloji əməkdaşlıq və su paylama planları da mövcud idi.

Beer Şevada Türk əsgərlərinin abidəsi önündə təşkil olunan mərasim zamanı Rəcəb Tayyib Ərdoğan, 2005-ci ildə İsraildə rəsmi səfərdə olarkən o, İsrail-Fələstin münaqişəsində rol oynamağı ümid edirdi. Münasibətlər 2008-2009 Qəzza müharibəsi və 2010-cu il Qəzzaya donanmanın basqınından sonra pisləşir. Mart 2013-cü ildə İsrail münasibətlərin normallaşmasına yol açaraq basqına görə İsrail üzr istəyir. Türkiyənin 2013-cü ilin oktyabrında İrandakı İsrail xüsusi agentlərinin ifşasında iştirak etdiyi iddia edilən, əlavə gərginliklərə yol açdı.

2015-ci ilin dekabrında Türkiyə ilə İsrail arasında diplomatik münasibətlərin bərpası barədə danışıqlar aparmaq üçün gizli bir görüş keçirilir. Bu da 27 iyun 2016-cı ildə münasibətlərin normallaşmasına başlamaq üçün razılığa gəlmələri ilə nəticələnir. 2017-ci ilin dekabrında Ərdoğan, Yerusəlimin Birləşmiş Ştatlarının İsrailin paytaxtı kimi tanıması ilə əlaqələrini pozmaqla yenidən təhdidlər edir. Lakin 27 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycanın əks hücumları və ikinci Qarabag müharibəsində bu iki dövlətin Azərbaycanın yanında olması, onları bir-birlərinə yaxınlaşdırır.

Britaniyanın Mİ - 6 xidməti Yaxın Şərq və Qafqazla bağlı çox ciddi işlər görmək istiqamətində mühüm addımlar atmaqdadır. Geosiyasət Türkiyə və İsrail arasında münasibətlərin hər zaman sıx olmasını tələb edib. XX əsrin əvvəllərində Osmanlı padşahları bunu başa düşüb addımlar atsaydılar əmin olun kı, Anadolu uğrunda İstiqlal savaşı olmaya bilərdi. O vaxtlar Türkiyədə yaşayan yəhudi əsilli türk vətəndaşları ilə İngiltərədə yaşayan yəhudi əsilli ingilis vətəndaşların birgə səyi nəticəsində türk xüsusi xidmət orqanlarin güclənməsi və yenidən yaranmasında son moderin xüsusi xidmət orqanları ilə eyni cərgədə yer almasında mühüm yer tutdu. Hər halda, bu gün MOSSAD və İsrail hərbi kəşfiyyat xidməti AMAN, Türk kəşfiyyat xidməti MIT və Türk ordusu ilə sıx əlaqələr saxlayır; Hər ikisi də Suriyada əl-ələ verir, bəzən MOSSAD kürdlərə qarşı mübarizədə Türkiyəyə kömək edir.

İngilislərin Qafqazdakı maraqlarının Türkiyə-İsrail münasibətlərinin yapışdırıcısı olduğu barədə təkliflər var. Bu və ya digər şəkildə, 10 noyabrda Rusiya, Azərbaycan prezidentləri və Ermənistan baş nazirinin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zonasında atəşin və bütün hərbi əməliyyatların tamamilə dayandırılması barədə bəyanatının ertəsi günü, Ərdoğanın şəxsi dostu və yeni (2020-ci ilin iyulundan bu yana) İngilis kəşfiyyatı MI6-nın rəhbəri Riçard Moore təcili olaraq Ankaraya gəlməsidir. Zamanın son xəbərlərinə əsasən Türkiyənin Milli İstihbarat Təşkilatı və İsrailin Mossad (Milli Kəşfiyyat Xidməti) sıx əməkdaşlıq barədə saziş imzaladıqlarını bildirir. Anlaşma Britaniyanın Mİ-6 kəşfiyyat xidmətinin vasitəçiliyi ilə baş tutduğu, bu da Yaxın Şərq və Ön Asiyada yeni triadanın formalaşması deməkdir.