28 Mart 2024
Rusiya-Ukrayna münaqişəsi - RÜSTƏM TAĞIZADƏ

Rusiya-Ukrayna münaqişəsi - RÜSTƏM TAĞIZADƏ

07 Dekabr 2021
Baxış: 3330

Münaqişədə etnik və milli mənsubiyyətin xüsusiyyətləri. Rusiyanın yeni planlar

Giriş:

Son aylar ərzində Ukrayna və Rusiya münasibətləri yenidən gərginləşmişdir. Rusiya qoşunlrının Ukrayna sərhədi boyunca öz ordusunu yerləşdirməsi və hərbi texnikaların Ukrayna sərhədinə yığılması fakt olaraq qalır.2021-ci ilin əvvəlində Ukrayna Türkiyədən yeni Bayraktar PUA-lar aldı. Bundan başqa Ukrayna Donbası geri qaytarmaq üçün ordusunu modernləşdirir, yeni hərbi texnikalar alır. Ukrayna geosiyasi olaraq olduqca strateji bir məkanda yerləşir. Ukrayna Qərb və Rusiya arasında parçalanmış münasibətlər kontekstində özünə müstəqil yol axtarır. Keçmiş sovet ölkəsi olaraq Ukraynanın Rusiya ilə siyasi, iqtisadi və mədəni əlaqələri güclüdür. Rusiya və Ukraynanın çox güclü ailə bağları vardır. Müasir rusların, belarusların, ukraynalıların keçmişi məhz “Kiyev Rus” dövləti ilə bağlıdır.

Münaqişədə etnik və milli mənsubiyyətin xüsusiyyətləri:

Ukrayna özlüyündə etnik münaqişə olmasa da, millətçilik hislərinin alovlanmasında etnik faktorlar mühüm rol oynadı. 2014-cü ilin yazında Kiyevdə siyasi proseslərbaş verdi. Rusiyayönümlü Viktor Yanukoviç hökumət qüvvələri ilə Kiyevdə Avropa İttifaqı ilə Assosiasiya Sazişinin imzalanmasını tələb edən islahat tərəfdarları arasında qarşıdurma baş verdi. Baş verən hadisələr fonunda Rusiya Krımı ilhaq etdi. Daha sonra Rusiyanın hərbi dəstəyi ilə Rusiyayönümlü separatçı qüvvələr tərəfindən Ukraynanın şərqi Donbası işğal edildi. Krımın və Donbasın işğalı ilə Avropada yeni reallıqlar meydana gəldi. Bu münaqişə iləQərb ilə Rusiya arasında yeni soyuq müharibə yarandı. Bu münaqişə həm də Rusiya ilə Ukrayna arasında geosiyasi amillərin kulminasiya nöqtəsidir desək yanılmarıq.Bir -birinə zidd olan rus və ukrayna millətçiliklərinin rolu və hər bir ölkənin etnik-linqvistik bölünmədən müvafiq istifadəsi və tarixi yaddaşın manipulyasiyası ilə bağlı müzakirələr aparmaqdır. Bu yanaşma münaqişənin daha əhatəli şərhini təmin edir. Mən millətçilik və etnik mənsubiyyət nəzəriyyələrini ümumiyyətlə çoxmillətli federasiyaların post-kommunist parçalanmasının daha geniş kontekstində tətbiq edirəm; xüsusilə, Rusiya və Ukraynada milli və dövlət quruculuğu prosesləri ilə bağlı.Milli dövlətlərə bölünmüş dünyada etnik və milli kimliklər siyasi legitimliyin ölçüsü kimi xidmət edir və buna görə də siyasi təhlil üçün mühüm kateqoriyalar, eləcə də siyasi elitaların istismar və manipulyasiya üçün güclü alətləri olaraq qalır. Bu, post-kommunizmin xüsusi bir xüsusiyyəti deyil, milli dövlətlərin əksəriyyətinə aid olan xüsusiyyətdir; hamısı öz milli kimliklərini bir titullu etno-milli qrupla (bir neçə halda, birdən çox) müəyyən etməyə və müəyyən etməyə meyillidirlər. Postkomunizmin xüsusiyyəti odurki, milli dövlətlərin formalaşması ilə eyni vaxtda sosial, siyasi və iqtisadi transformasiyaların eyni vaxtda və sürətdə olmasıdır. Məsələyə daha rasional yanaşdıqda qeyd etmək istəyirəm ki, millətçilik və etnik mənsubiyyət məsələsi Rusiya-Ukrayna münaqişəsi arasında səbəb-nəticə kimi özünü göstərə bilir. Sovet İttifaqının süqutundan sonra rus xalqı Ukraynadakı nəhəng rusdilli diaspora ilə çoxsaylı sərhədlərlə bölündü. Məsələn, Krımda etnik ruslar çoxluq (58%), etnik ukraynalılar isə azlıq təşkil edirdi. Şəxsiyyətlə bağlı məsələlərin tədqiqi böyük ədəbiyyat toplusu yaratmışdır .Lakin etnik qrupların statusunun dəyişməsinin tam nəticələri akademik tədqiqatçılar tərəfindən araşdırılmamış qalır. Rusiya-Ukrayna böhranı yeni islahat edilmiş postsovet məkanında etnik qrupların mövqeyinin dəyişməsi ilə bağlı bir çox aspektləri ehtiva etdiyinə görə burada təhlil yalnız bu məqalənin əhatə dairəsindədir.

Ukrayna Şərq və Qərb arasında:

Ukraynanın korrupsiyalaşmış hakim elitası Rusiyaya meyl edir. Məhz bu baxımdan birbaşa olmasa da dolayı yolla millətçilik və etnik mənsubiyyət bu münaqişədə öz rolunu qoruyur. Kimlik və tarixi faktorlar Rusiya tərəfindən Ukrayna cəmiyyətini qütbləşdirmək məqsədilə vasitələndirilib və səfərbər edilib, bununla da diqqəti siyasi islahatlardan yayındırıb və Rusiya ictimaiyyətinə Rusiyanın maraqlarının beynəlxalq hüquq və Ukraynanın müstəqilliyini üstələyib nümayiş etdirib. Ukraynanın qərb və şərqi arasındakeçirilmiş sorğulara baxmaq lazımdır. Ukrayna əhalisinin rəy sorğusuna əsasən (aprel-may 2017-ci il) Ukraynanın qərbində Avropa İttifaqına dəstək 83%, Ukraynanın şərqində isə cəmi 27 % təşkil edir. Ukraynanın qərbində. 13Separatçı bölgələrə gəlincə, ukraynalıların böyük əksəriyyəti (85%) Ukraynanın bir ölkə olaraq qalmasına üstünlük verir, lakin separatçı Luqansk və Donetsk vilayətlərinin Ukraynanın tərkibində necə qalması barədə razılıq azdır. Qərbi ukraynalılar (61%) onlara muxtariyyət verilməsindən (27%) daha əvvəlki vəziyyətə qayıtmağı dəstəkləyiblər . Şərqi ukraynalılar muxtariyyət məsələsində bölünür, 37% böhrandan əvvəlki status -kvona üstünlük verir , 41% isə daha çox muxtariyyəti dəstəkləyir. Bu regional bölgülərdən asılı olmayaraq, Ukraynada separatçı bölgələrin müstəqilliyinə dəstək minimaldır (4%).

Rusiyanın yeni planları:

Vladimir Putinin son aylarda olan ritorikası daha da kəskin xarakter daşıda kəskin xarakter daşıyır. Ukrayna ərazisinə hər hansı bir müdaxiləni Rusiyanın təhlükəsizliyinin pozulması kimi adlandırır. Rusiya regionda məqsədli şəkildə gərginliyi artırmaq niyyətindədir.Münaqişənin əvvəlki mərhələlərində Moskvanın nəzarət etdiyi ərazini genişləndirməyə cəhd edə biləcəyi ilə bağlı fərziyyələr var idi. Müzakirə Krım yarımadasını, liman şəhəri Mariupolu və ya Ukraynanın nəzarətində olan Azov dənizi sahili boyunca Krıma qədər qalan ərazini mühüm su ehtiyatları ilə təmin edən Sovet dövründən qalma kanalın mümkün zəbt edilməsi ilə bağlı olub. (Krım hazırda Rusiyaya 2018-ci ildə tikilmiş tək körpü ilə bağlıdır.)İndiki məqamda Rusiyanın Ukraynaya qarşı hərbi əməliyyatlar apara bilər. Rusiyanın yarımçıq qalmış planları həyata keçəcəkmi?Qış ayında hərbi əməliyyatlara başlasa, Rusiya sol sahil Ukraynaya yəni, Kiyevdən qərbə olan ərazilərə hücumlar edə bilər. Başqa bir ehtimal isə Rusiya Ukraynada özünə xidmət edən hökumət qurmağa cəhd edə bilər. Ancaq onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ukraynada baş verən inqilabdan sonra Krımın ilhaqı və Ukraynanın şərqindəki elan olunmamış müharibə Ukrayna xalqının yalnız qərarını gücləndirdi .


Politoloq

Rüstəm Tağızadə